--- spoiler ---
.bu bölümle birlikte horizon belgesel serisini tekrar seriler şekline dönüştürdüm. mevcut tek tek bölümleri birleştirmem gerekecek. artık ilk izlediğim bölümün başına da bunu eklerim. hep diyorum şu bölüm numaraları çok uçuk diye ama artık imdb'ye bağlı kalmaktan başka çare yok.
.evrenin oluşumu sonrası mevzularına girdik. yine içten sanki bir halleniyormuş gibi sunum, üzerine ağır müzikler. güzel görüntüler. adamların tarzları bu demek. lacrimosa diye bağırttılar ama italyanca gözü yaşlı demekmiş. ben de yaratımla ilgili bir laf sandımdı.
.neyse evrenin fotoğraf albümü diye bir şeyler yapmışlar. büyük patlamadan sonra karanlık zaman dilimi varmış. oradan itibaren anlattılar. tabii ne kadar itibar edilir orası ayrı.
.büyük patlama sonrası milyonlarca yıl, artık ne kadar zaman dilimiyse herhangi bir parıltı yokmuş. sonra ışık olsun demiş tanrı. öyle anlatmıyorlar tabii ama ilk yıldızlardan bahsediyorlar. ilk yıldız meselesi güzeldi aslında. ışıktan sonra da sis varmış. sisi de radyasyon dalgaları açmış, bu net görüşe böylece ulaşmışız.
.tabii bunları gözlemleyemiyoruz. süper bilgisayar simülasyonlarında bulmaya çalışıyorlar. hidrojenler nerdeyse homojen şekilde evrene dağılmış ama mükemmel değilmiş. neyse ki öyleymiş yoksa evren oluşmazmış. bunu hawking diyordu sanki ama benzerini anlattılar. arada sırada iki hidrojen birlikte takılabiliyormuş. bu yüzden basınç ve sıcaklığı absorbe edebilmişler.
.tabii benim anladığım bu şekilde. ilk yıldızların oluşması için böyle bir şey gerekiyormuş. daha sonra kütle çekim işi devralmış. çok büyük yıldızlar oluşmuş ama içinde ağır metallerden yokmuş. ikinci nesil bir tane yıldız gözlemlemişler. içinde bolca hidrojen olan ve çekirdeğinde demire dönüşen ilk yıldızlar patladıktan sonra ikinci nesil yıldızlar oluşabilmiş. geri dönüşüm gibi bir şeymiş. ilk yıldızlar da 1 milyar yıl falan ancak yaşamışlar.
.iyi güzel böyle anlatıyorlar ama diyorlar ki bu ilk yıldızları gözlemleyemeyiz, sonra diyorlar ki büyük patlama sonrası dalgaları gözlemledik. ilk yıldızlar öldü gitti. ulan 1 milyar yaşında ölüp gitmesi nasıl gözlemlenemez oluyor? diğer patlamalar da patladı gitti. ancak ışıkları bize ulaştı. uzağa bakmak geçmişe bakmaktır demiyor muydunuz? ha sonra yeni oluşan yıldızlar bu eskilerinin ışıklarını ortadan kaldırdıysa bile yine de eski ışıkları bir yerlerden gözlemlemeleri gerekiyor sanki. yoksa diğer anlattıkları ile çelişecek.
.işte ilk yıldızlar ikincillere sebep olmuş. ışığın spektrumundan içindeki maddeyi anlıyorlardı. bunu güzelce anlatan bir cosmos bölümü vardı sanki. işte adamlar onu tam iş üstünde gösteriyor. elemanın teki 13 küsür milyar yaşında bir yıldız bulmuş. bileşiminde de demir çok azmış. bu da mevcut yıldızların atası olduğu anlamına geliyormuş ama ilk yıldızlardan değilmiş. ilginç bir bilgi.
.daha sonra sis meselesi vardı işte, oralara pek dikkat edemedim. sisleri ilk yıldızların oluşumundan sonraki radyasyon ortadan kaldırdı diyor. ha belki gözlemleyemeyiz meselesini sisle açıklamışlarsa bilmiyorum. sis meselesi ilk yıldızların oluşumundan sonraki kısım olarak açıklanıyordu.
.bu sisi de gözlemlemek için hidrojenin yaydığı özel radyo dalgası ile bulmak istemişler. şehirlerden uzakta bir sürü radyo anteni ile bunu dinliyorlarmış ama tespit ettiler mi etmediler mi orasını duyamadım. ya hala bulamadılar ya da öyle bir şey işte.
.sisten sonraki kısım da bildiğimiz evren işte. öncekilerin henüz bir gözlemi yok, hepsi aşırı teorik durumda. zaman dilimleri falan zaten çok uçuk, bakalım bizim ömrümüz içersinde şu teorilerden ispatlanan olacak mı?
--- spoiler ---